1. İşçileri nasıl koruruz?

Cevap: İşçiler uygun el hijyeni, güvenli gıda uygulamaları, soğuk hijyen uygulamaları gibi standart uygulamalara devam etmelidir. Hapşırma ve öksürme gibi solunum yolu hastalığı belirtileri gösterenler evde dinlenmeli ve diğer çalışanlarla yakın temastan kaçınılmalıdır. 

2. Çalışanlardan biri COVID-19 pozitif çıkarsa ne yapmalıyız?

Cevap: Şu anda COVID-19'un iletimi ile ilişkili gıda veya gıda ambalajı kanıtı yoktur. Bu nedenle, gıda güvenliği amacıyla COVID 19'a neden olan virüs için gıda ortamlarında çevre testi yapılması gerektiğine inanılmamaktadır. Yüzeylerin temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi, virüsün mevcut olup olmadığını görmek için testlerden daha etkili bir yöntemdir.

Tesisler, gıda, gıda temas yüzeyleri ve ambalajın kontaminasyonuna karşı koruma sağlayan personel uygulamalarını kullanmak ve temiz ve sterilize edilmiş üretim ortamı oluşturmaktan sorumludur. Hastalık bulaşmış işçinin tesisinizdeki yüzeylere dokunmuş olması mümkün olsa da, FDA tarafından düzenlenen gıda üreticilerinin İyi Üretim Uygulamalarını (Good Manufacturing Practices (GMP)) takip etmeleri gerekmektedir. Tesiste GMP'leri korumak, yüzey kontaminasyonu potansiyelini en aza indirmeli ve meydana geldiğinde kontaminasyonu ortadan kaldırmalıdır. Asemptomatik kişilerde koronavirüsün tespiti ve koronavirüsün yüzeylerde kısa süre hayatta kalmasını gösteren çalışmalar sonucu gıda tesisleri ekstra bir önlem olarak çok kullanılan yüzeyler için daha sık bir temizlik ve sanitasyon programı düşünmek isteyebilir.

Eğer halen çalışan ya da çok yakın zamanda çalışmış bir işçi COVID-19 pozitif çıkarsa hemen yerel otoritelere haber verilmelidir. Bütün hassas yüzeylerin ve alanların temizlendiğinden ve dezenfekte edildiğinde emin olunmalıdır. Hastalanan işçi tamamen iyileştikten ve karantina süresi dolduktan sonra işe geri dönebilir. Hastalanan işçi ile yakın temasta olan işçiler belirlenmeli, virüse maruz kalmış olabilecekleri bilgilendirilmeli ve test yaptırılmalıdır.

3. İşçi çalışırken potansiyel olarak virüs bulaştırdığı sırada tesiste üretilen gıda ürünlerini toplatmak gerekir mi?

Cevap: Şu anda gıda veya gıda ambalajı ile ilişkili COVID-19 iletimini destekleyen hiçbir kanıt olmadığından, gıda ürünlerinin COVID-19 nedeniyle geri çağrılması veya piyasadan çekilmesi gerektiğine dair bir bilgi bulunmamaktadır.

Ayrıca, virüs veya bakteri türüne bakılmaksızın hasta olan işçilerle ilişkili olabilecek riskleri kontrol etmek gerekir. Örneğin, tesisler temiz yüzeyler ve temiz çalışma ortamı sağlamakla yükümlüdür.

4. Çalışanların ateş ölçümleri düzenli yapılmalı mıdır?

Cevap: Eğer çalışanda belirgin semptomlar varsa ya da COVID-19 testi pozitif çıkan birisiyle temasta bulunduğunu bildirdiyse ateşinin ölçülmesine gerek yoktur. Hemen diğer çalışanlardan uzaklaştırılmalı, evlerine gönderilmeli ve test için sağlık kuruluşlarına başvurmaları sağlanmalıdır.  Eğer çalışan semptom göstermiyorsa ama COVID-19 için test edilmiş ama henüz sonucu gelmemiş biriyle temasta bulunduysa test sonuçlanana kadar eve gönderebilir ya da bir sonraki maddeye uyabilir. Eğer çalışan son 14 gün içinde gemi yolculuğundaysa, yüksek risk grubu bölgelerde geldiyse ya da o bölgelere gittiyse ve gözlenen herhangi bir semptomu yoksa temassız bir termometreyle ateşini ölçülebilir. Eğer ateşi 37,8°C’den yüksek ise hemen diğer çalışanlardan uzaklaştırılmalı, ve test için sağlık kuruluşlarına başvurmaları sağlanmalıdır. 

5. Çalışanlar düzenli eldiven kullanmalı mıdır?

Cevap: İşçiler el yıkama ve kişisel hijyen gibi güvenli gıda uygulamaları prosedürlerine devam etmeliler. Eğer rutin uygulamalarında tek kullanımlık eldiven giyiyorlarsa giymeden önce mutlaka ellerini yıkamalılar. Eldivenler kontamine olduğu an değiştirilmelidir. Bu kontamine olma durumuna eldivenlerle yüze, saça veya pis herhangi bir yere değme dahildir. Eller gıdayı hazırlamadan önce ve sonra mutlaka yıkanmalıdır ve eldivenler değiştirilmelidir. Eldivenlerin çapraz kontaminasyondan korumadığı unutulmamalıdır. 

6. Gıdaya bulaş olur mu?

Cevap: Amerika Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), CDC ve Avrupa Gıda Güvenliği Kuruluşu’na (EFSA) göre şu ana kadar COVID-19’un gıdayla bulaştığına dair bir kanıt yoktur. Diğer korona virüslerden edinilen tecrübelere göre bu virüsler yüzeylerle çok az hayatta kalabilmektedir. Bu yüzden virüsün günler veya haftalar önceki çevre, buzdolabı ya da buzluk derecesinde sevk edilen gıda maddelerinden ya da paketlerinden yayılması çok düşük bir olasılıktır. 

7. Gıda üretim tesisi için ne gibi önlemler alınabilir?

- Gıda işletmelerinde öncelikli olarak Kriz Yönetim Ekibi oluşturulmalıdır. Bu sayede konu detaylıca ele alındıktan sonra gerekli önlemlerin alınması sağlanarak çalışan kişiler ile iletişim sağlanmış olur. Bilgilendirme yapılırken önemli olan insanları bir araya toplamadan SMS, WhatsApp, TV, Afiş, varsa anons sistemi ile bilgilendirilmelidir. Aynı zamanda Kriz Yönetim Ekibi kişisel koruyucu ekipmanları ve hijyenik malzeme miktarını gözden geçirerek çalışanlara dağıtılmalıdır.

- Bir diğer önemli husus ise, üretim tesisindeki insan yoğunluğunu azaltmaktır. Bunun için, evden çalışma durumu olan çalışanlara bu imkan sunulduktan sonra geriye kalan çalışanların sadece fiziki işlemlerini tamamlamasına izin verilmelidir.

- Çalışanlarından riskli grupta olanlara idari izin verilerek evden çalışılması sağlanmalıdır. Üretim tesisinin içine zorunda olmadıkça çalışan haricinde kimsenin girmesine izin verilmemelidir.

- Gıda işletmesine girmeden önce bireylerin sağlık durumlarını yakından gözlemlemeli, herhangi bir semptom görülmesi durumunda Alo 184 aranarak sağlık kuruluşların bilgilendirilmesini harfiyen yerine getirilmesi gerekmektedir. Son 14 gün içinde yurt dışından gelen çalışan varsa bunu gıda işletmesine bildirmeli ve kendini izole etmelidir.

- Gıda üretim tesislerine girişte ateş ölçümü, koruyucu maske ve eldiven kullanılarak kontaminasyon en aza indirgenmelidir. Eğer ki ateş 37,8 °C ‘den yüksek ise gıda işletmesine girişi engellenmelidir.

- İşletmelerin girişinde parmak okutma sistemi ile çalışıyorsa bu sistemden vazgeçip mümkünse yüz tanıma sistemine geçiş yapılmalıdır.

- İşletmeye girmeden önce en az 30 saniye el yıkanmalı ve dezenfektan kullanılmalıdır.

- Ofis çalışanları A ve B olarak bölünerek dönüşümlü çalışma sistemine geçiş yapılmalıdır. Birlikte çalışanlarda ise aralarında en az 1 metre olmasına özen gösterilmelidir. Bu kural aynı zamanda üretim bandında da olmalıdır.

8. Catering gibi yemek servislerinin sağlandığı yerlerde ne yapmak lazım?

Cevap: Gıda tesislerinin, diğer işyerleri gibi, belirli bir bölgedeki COVID-19'un topluluklara yayılma miktarına bağlı olarak değişebilen gerekli merciler tarafından belirlenen protokolleri izlemesi gerekir. İşletmedeki çalışanların gıda maddesinin üzerine öksürmesi ya da hapşırması durumda yüzeyde kalan virüs çok düşük ihtimalle hastalığa neden olabilme olasılığı vardır. Bu durumda gıda kaynaklı hastalıkları önlemek için gıda güvenliğinin 4 temel adımını (temizleme, ayırma, pişirme ve soğutma) takip etmek her zaman önemlidir. COVID-19'un yüzey teması yoluyla bulaşmasını önlemeye yardımcı olmak için ek bir önlem olarak, gıda ile temas eden yüzeylerin ve mutfak aletlerinin sık sık yıkanması ve dezenfekte edilmesi gerekir. Yemek servisi çalışanları da yiyecek hazırlamadan önce ve sonra sık sık el yıkama ve eldiven değişiklikleri yapmalıdır. Mutfak araç ve gereçlerin sık sık temizlenmesini ve dezenfekte edilmesi gerekir. Bu firmalardaki çalışanların paketleme ve hijyen konusunda bilgilendirilmesi gerekmektedir. 

9. Farklı sektörlere servis yapan yemek üretici ve calışanları nasıl korunmalıdır?

- işe başlamadan önce
- pişmiş veya yemeye hazır gıdaları kullanmadan önce
- çiğ gıdaları kullandıktan veya hazırladıktan sonra
- temizlik sonrası görevler
- tuvaleti kullandıktan sonra
- burun, hapşırma veya öksürükten sonra
- parayı tuttuktan sonra

- Müşteri veya gıda ile doğrudan temas eden alanlara dokunmaktan kaçınarak çapraz bulaşma riski en aza indirilmelidir. 
- Paylaşılan yüzeyler (ön kapı, buzdolabı / dondurucular, tuvaletler / banyolar) daha sık temizlenmelidir. 

10. Çalışanların tipik olarak yakın mesafelerde çalıştığı gıda üretim / işleme tesislerinde ve gıda perakende kuruluşlarında sosyal mesafeyi nasıl korunabilir?

Cevap: COVID-19'un yayılmasını önlemek için sağlık otoriteleri, bireylere mümkün olduğunca sosyal mesafeyi kullanmalarını ve yaklaşık 2 metre mesafeyi korumalarını tavsiye etmektedir. Gıda üretim / işleme tesislerinde ve perakende gıda işletmelerinde, çalışanların ayrılmasını artıran operasyonel değişiklikleri belirlemek ve uygulamak için bir değerlendirme yapılmalıdır. Bununla birlikte, bazı gıda tesislerinde 2 metreye kadar sosyal mesafe bırakmak mümkün olmayacaktır. Bu durumlarda maske kullanımı tavsiye edilebilir.

Gıda ve tarım sektöründeki işçiler, topluluklar içindeki kritik ve temel rolleri doldurur. Gıda ve tarım endüstrisindeki çalışanlarımızın, topluluk kısıtlamaları, sosyal mesafeler ve kapatma emirleri dönemlerinde, diğerlerinin yanı sıra, çalışmaya devam edebilmelerini teşvik etmek, toplumun sürekliliği ve toplumun esnekliği için çok önemlidir. 

Bir çalışanın COVID-19'u başka birine iletme riski, çalışanlar arasındaki mesafeye, maruz kalma süresine ve çalışan hijyen uygulamalarının ve sanitasyonun etkinliğine bağlıdır. Bu ortamlardaki çalışanların sosyal mesafeyi sürdürmeleri pratik olmadığında, virüsü yayma şansını azaltmak için etkili hijyen uygulamaları sürdürülmelidir.

ÖNEMLİ: Etkili hijyen uygulamalarının yokluğunda sosyal mesafeyi korumak, bu virüsün yayılmasını engellemeyebilir. Gıda tesisleri, tüm yüzeylerin sık ve uygun el yıkama ve rutin temizliği de dahil olmak üzere hijyen uygulamalarında dikkatli olmalıdır.

COVID-19 salgınının yoğunluğu coğrafi bölgeye göre değişiklik gösterebileceğinden, tüm işletmeler için devlet ve yerel yetkililerle koordinasyon kuvvetle teşvik edilir, böylece zamanında ve doğru bilgi, operasyonlarının bulunduğu her yerde uygun yanıtları yönlendirebilir.

11. Gıda perakende ortamlarındaki kasiyer, tezgahtar ve temizlik personeli gibi çalışanlar COVID-19'a maruz kalmayı önlemek için yüz maskeleri takmalı mı?

Cevap: Sağlık otoriteleri COVID-19 dahil olmak üzere solunum hastalıklarından korunmak için iyi bir yüz maskesi (N95) takmalarını önermemektedir. Maske sadece bir sağlık uzmanı önerisi dahilinde takılmalıdır. Yüz maskeleri COVID-19 olan ve semptom gösteren kişiler tarafından kullanılmalıdır. Bu, başkalarını enfekte etme riskinden korunmak içindir. Yüz maskelerinin kullanımı, yakın çalışanlarda (evde veya sağlık kuruluşunda) COVID-19'lu biriyle ilgilenen kişiler için de önemlidir.

Hizmet sektörü çalışanları ve müşteriler de dahil olmak üzere herkes için günlük önleyici faaliyetler önerir:

- Hasta olan insanlarla yakın temastan kaçının.
- Gözlerinize, burnunuza ve ağzınıza dokunmaktan kaçının.
- Hasta olduğunuzda evde kalın.
- Öksürüğünüzü örtün veya bir peçeteye hapşırın, ardından peçeteyi çöp kutusuna atın.
- Özellikle tuvalete gittikten sonra, yemeden önce ve burnunuzu sümkürdükten, öksürdükten veya hapşırdıktan sonra ellerinizi en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkayın.
- Sabun ve su hazır bulunmuyorsa, en az % 60 alkol içeren alkol bazlı el dezenfektanları kullanın. Eller gözle görülür derecede kirliyse ellerinizi daima sabun ve suyla yıkayın.
- Sosyal mesafenin korunamadığı durumlarda ameliyat maskesi gibi maskeler kullanılabilir.

KAYNAKÇA

American Veterinary Medical Association. 2020. COVID-19. https://www.avma.org/resources-tools/animal-health-and-welfare/covid-19

Centers for Disease Control (CDC). 2020. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov 

Centers for Disease Control (CDC). 2020. https://www.cdc.gov/healthywater/emergency/cleaning-sanitizing/household...

Food Safety Authority of Ireland. 2020. https://www.fsai.ie/faq/coronavirus.html

Food and Drug Administration (FDA). 2020. Food Safety and the Coronavirus Disease 2019. https://www.fda.gov/food/food-safety-during-emergencies/food-safety-and-...

Food and Agriculture Organization (FAO). 2020. Q&A: COVID-19 pandemic – impact on food and agriculture. http://www.fao.org/2019-ncov/q-and-a/en/

German Institute of Risk Assessment. 2020. https://www.bfr.bund.de/en/can_the_new_type_of_coronavirus_be_transmitte...

Institute for Food Safety at Cornell University. 2020. Food Industry Resources. https://instituteforfoodsafety.cornell.edu/coronavirus-covid-19/food-ind...

World Organization of Animal Health. 2020. Questions and Answers on the 2019 Coronavirus Disease (COVID-19). https://www.oie.int/en/scientific-expertise/specific-information-and-rec...

World Health Organization. (2020). Coronavirus disease 2019 (COVID-19) Situation Report – 32 https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/2...