Cevap: Bildirilen hiçbir COVID-19 vakası, gıda kontaminasyonu ile bağlantılı değildir. Bulaşmanın başlıca sebebi enfekte kişilerle yakın temastan kaynaklanmaktadır. Gıda işletmelerine ve tüketicilere tavsiye, iyi hijyen uygulamalarını sürdürmek ve ellerinizi düzenli olarak yıkamaktır. İyice pişirmek virüsü öldürür.
2. Özellikle dikkat edilmesi gereken gıda grubu var mı?
Cevap: Halen COVID-19'un iletimi ile özellikle ilişkili gıda grubu veya gıda ambalajı olduğuna dair bir kanıt bulunmamaktadır.
3. İthal yiyeceklerden virüs bulaşır mı?
Cevap: Şu an için ithal edilen yiyeceklerden virüs yayılımını destekleyen herhangi bir vaka bulunmamaktadır.
4. Dondurma, pişirme, yıkama gibi işlemler virüsü öldürür mü?
Cevap: Genel olarak, diğer koronavirüsler üzerinde yapılan çalışmalar -20°C'de iki yıla kadar hayatta kalabildiğini göstermiştir. SARS-CoV ad MERS-CoV üzerinde yapılan çalışmalar, bu virüslerin sıcaklık, nem ve ışık gibi parametrelere bağlı olarak birkaç güne kadar farklı yüzeylerde kalabileceğini göstermektedir. Mesela, buzdolabı sıcaklığında (4°C), MERS-CoV 72 saate kadar aktif kalabilr. Diğer koronavirüs suşları hakkındaki mevcut kanıtlar, koronavirüslerin belirli bir süre boyunca düşük ve dondurucu sıcaklıklarda stabil olmasına rağmen, gıda hijyeni ve iyi gıda güvenliği uygulamalarının gıda yoluyla bulaşmasını önleyebileceğini göstermektedir. Özellikle, koronavirüsler termolabildir, yani normal pişirme sıcaklıklarına (70°C) duyarlı oldukları anlamına gelir. Bu nedenle, çiğ veya az pişmiş hayvan ürünlerinin tüketiminden kaçınılmalıdır. Çiğ et, çiğ süt veya çiğ hayvan organları, pişmemiş yiyeceklerle çapraz kontaminasyonu önlemek için dikkatle kullanılmalıdır.
5. Açık gıdalar yayılma açısından bir risk oluşturuyor mu?
Cevap: Şu anda açık yiyeceklerin yüzeyinde SARS-COV-2’nin hayatta kalması hakkında çok az bilimsel bilgi bulunmaktadır. Benzer virüslerle yapılan çalışmalar sonucunda bazı gıda yüzeylerinin virüsün hayatta kalmasına izin vermediğini ancak bazılarının izin verdiği gözlemlenmiştir.
Bu nedenle, açık yiyecekler (örn. ambalajsız ekmek, kekler, meyve, salata barları vb.) etrafında iyi hijyen uygulamalarının sürdürülmesi önemlidir ve bu uygulamalar yiyeceklerin kontamine olma riskini azaltır. İnsanlar açık yiyeceklerin çevresinde her zaman iyi kişisel hijyen uygulamalarına uymalıdır. Müşterilerin ve gıda işletmelerinin hijyen kurallarına uygun bir şekilde davranması beklenmektedir. Gıda işletmeleri, hijyenik olduklarından emin olmak için açık yiyecek alanlarını izlemek ve müşterilerin yiyecek siparişi verdiği veya ödeme yaptığı tezgahların yakınında bu tür açık yiyecek alanlarına sahip olmaktan kaçınmak zorundadır.
6. Bir gıda paketine, gıdaya temas etmiş yüzeye veya gıdaya dokunulduğunda hasta olunabilir mi?
Cevap: Şu ana kadar gıda paketi veya gıda temasıyla ilişkilendirilmiş bulaşmaya dair bir kanıt yoktur fakat diğer virüslerde de olduğu gibi COVID-19’un yüzeylerde ve nesnelerin üzerinde bulunuyor olması ihtimaller dahilindedir. Bu sebepten dolayı, gıda güvenliğinin 4 ana adımı olan temizleme, ayırma, pişirme ve bekletme aşamaları izlenmelidir.
7. Evde dezenfektan kullanmalı mıyız?
Cevap: Alman Federal Risk Değerlendirme Enstitüsü’ne (BfR) göre, mevcut durumda sağlıklı insanların evin içinde günlük olarak dezenfektan kullanmalarına gerek yoktur. Ancak evde başka bir bireyin enfekte olması gibi durumlarda yayılmayı engellemek gerekir. Bu gibi istisnai durumlarda sağlık personellerine de danışarak dezenfektan kullanmak gerekebilir. Bunun dışında yüzey temizliği için sabunlu su kullanımı yeterli olacaktır.
8. Gıdaların temizliğinde sabun ve çamaşır suyu kullanılır mı?
Cevap: Genelde, korona virüslerin yüzeylerdeki düşük hayatta kalma becerileri nedeniyle, soğuk zincir kullanılan ve günler süren dağıtımdan sonra virüsün gıdadan veya gıda paketinden yayılması riski çok düşük olduğu düşünülmektedir. Eve gelen gıdalardan bulaşı olması çok düşük bir ihtimal olsa da alınan taze meyve ve sebzelerin bol suyla durulanması gerekmektedir. Gıdaların temizliğinde sabun kesinlikle kullanılmaz. Amerika Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC), sabun ve çamaşır suyu gibi temizleyicilerin sadece gıdayla temas eden yüzeylerin temizliğinde ve özellikle çamaşır suyunun çok seyreltik miktarlarda kullanılmasını tavsiye etmektedir. Bu yüzeyler tabak, tencere gibi atılmaz, gıdayla temas eden eşyalardan ve mutfak tezgâhı gibi yüzeylerdir. Bu yüzeyler sabun ve suyla temizlenip hava kurumasına bırakılmalıdır.
9. Yemeği hazırlayan insandan COVID-19 kapılabilir mi?
Cevap: Şu ana kadar gıda paketi veya gıda temasıyla ilişkilendirilmiş bulaşmaya dair bir kanıt yoktur. Ama COVID-19 insandan insana bulaşabildiği için önerilen prosedür hasta olan çalışanların evde kalması ve diğerlerini riske atmaması yönündedir. Yemek hazırlama ve benzeri işlerde çalışan insanların her zaman gıda güvenliğini göz önünde bulundurarak sık sık ellerini yıkaması ve yüzeyleri düzenli bir şekilde temizlemesi gerekmektedir.
10. COVID-19 salgını sırasında SARS-CoV-2'nin yiyecek ve gıda ambalajı üzerinde eve gelme riskini azaltmak için ek önlemler alınmalı mı?
Cevap: Halen COVID-19'un iletimi ile ilişkili gıda veya gıda ambalajı olduğuna dair bir kanıt bulunmamaktadır. Bir kişinin üzerinde virüs bulunan bir yüzeye veya nesneye dokunup ardından ağızlarına, burnuna veya muhtemelen gözlerine dokunarak COVID-19'u elde etmesi mümkün olabilir, ancak bunun virüsün yayılmasının ana yolu olduğu düşünülmemektedir. CDC koronavirüslerin yüzeyler üzerindeki dayanıksızlığı nedeniyle, oda koşullarında, soğutulmuş veya dondurulmuş sıcaklıklarda günler veya haftalar boyunca gönderilen gıda ürünleri veya ambalajlarından yayılma riskinin çok düşük olduğunu belirtmektedir. Bir kişinin, hasta olan veya virüsü yayan biriyle yakın temastan dolayı bulaşmaya maruz kalması daha olasıdır.
Tüketiciler korunmak için gerekli yönergeleri izleyebilir ve bunların başında en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla sık sık el yıkama, yüzeylerin sık sık temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi gelmektedir. Marketten satın aldığınız gıda ve gıda ambalajlarının kontaminasyonu konusunda endişeleriniz varsa, bakkaldan döndüğünüzde ve gıdalardan ambalajı çıkardıktan sonra ellerinizi ve gıda ambalajlarını kullandıktan sonra ellerinizi yıkayın. Ek olarak, gıda kaynaklı hastalıkları önlemek için gıda güvenliğinin 4 temel adımı olan temizle, ayır, pişir ve beklet işlemlerini takip etmek her zaman önemlidir. FDA ayrıca ham ürünleri güvenli bir şekilde seçme ve servis etme konusunda da tavsiyelerde bulunmaktadır.
11. Alışveriş yaparken nelere dikkat etmeliyiz?
Cevap: Alışveriş sıklığı azaltılmalı, mümkün oldukça en az sayıda insanla gidilmeli, gitmeden önce liste hazırlanmalı, gerekmedikçe raflardaki ürünlere temas edilmemeli, diğer insanlarla aradaki mesafeye dikkat edilmelidir. Mümkünse gel-al veya teslimat seçenekleri kullanılabilir. Alışverişte kullanılan tekrar kullanılabilir çantalar sabunlu su veya seyreltilmiş çamaşır suyu ile temizlenebilir. Alınan ürünlerin bol suyla durulanması yeterli olacaktır.
KAYNAKÇA
American Veterinary Medical Association. 2020. COVID-19. https://www.avma.org/resources-tools/animal-health-and-welfare/covid-19
Centers for Disease Control (CDC). 2020. https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov
Centers for Disease Control (CDC). 2020. https://www.cdc.gov/healthywater/emergency/cleaning-sanitizing/household...
Food Safety Authority of Ireland. 2020. https://www.fsai.ie/faq/coronavirus.html
Food and Drug Administration (FDA). 2020. Food Safety and the Coronavirus Disease 2019. https://www.fda.gov/food/food-safety-during-emergencies/food-safety-and-...
Food and Agriculture Organization (FAO). 2020. Q&A: COVID-19 pandemic – impact on food and agriculture. http://www.fao.org/2019-ncov/q-and-a/en/
German Institute of Risk Assessment. 2020. https://www.bfr.bund.de/en/can_the_new_type_of_coronavirus_be_transmitte...
Institute for Food Safety at Cornell University. 2020. Food Industry Resources. https://instituteforfoodsafety.cornell.edu/coronavirus-covid-19/food-ind...
World Organization of Animal Health. 2020. Questions and Answers on the 2019 Coronavirus Disease (COVID-19). https://www.oie.int/en/scientific-expertise/specific-information-and-rec...
World Health Organization. (2020). Coronavirus disease 2019 (COVID-19) Situation Report – 32 https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/2...