Koronavirüsler (Coronaviruses)  (SARS-CoV, MERS-CoV, SARS-CoV-2)

Koronavirüsleri (CoV), alfa, beta, gama ve delta koronavirüsler olmak üzere 4 türde sınıflandırmak mümkündür. İnsan, yarasa, domuz, deve, kedi, köpek, kemirgen ve kanatlılarda bulunabilmektedirler (evcil ve yabani hayvanlarda). Koronavirüsler, insanlarda basit soğuk algınlığından ağır akut solunum sendromuna (Severe Acute Respiratory Syndrome, SARS) kadar değişkenlik gösterebilen spektrumda rahatsızlıklara sebep olabilmektedir. SARS’a neden olan SARS-CoV, MERS’e neden olan MERS-CoV ve COVID-19’a neden olan SARS-CoV-2 virüsleri, beta-koronavirüs (beta-coronavirus) ailesi içinde yer almakta olup sahip olduğu farklardan dolayı ayrı bir şekilde adlandırılmaktadır. (Maier, Bickerton & Britton, 2015)

Yeni  tip koronavirüs hastalığı (Coronovirus Disease 2019, COVID-19) yeni keşfedilen bir virüs olan SARS-CoV-2 sebep olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. İlk olarak 2019 yılında Çin’in Wuhan kentinde tanımlanmıştır. (DSÖ, 2020)

- Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS)-

Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) ilk olarak 2002 yılında Çin’in güneyinde ortaya çıkmış viral bir solunum hastalığıdır. SARS koronavirüsü (SARS-CoV), 2003 yılında tanımlanmıştır ve hala belirsiz olan bir hayvan rezervuarından -muhtemelen yarasalardan- geçtiği düşünülmektedir.

SARS hastalığı Çin’den sonra en çok Amerika, Singapur, Hong Kong ve Tayvan’da görülmüştür (DSÖ, 2004). Toplamda 8096 vaka tespit edilmiş ve bunlardan 774’ü ölümle sonuçlanmıştır, ölüm oranı yaklaşık olarak 10% olarak belirlenmiştir (ECDC, 2020). Hastaların %20-30’u solunum cihazı desteğine ihtiyaç duymuştur. Hayatını kaybeden hastaların ileri yaşta oldukları ve/veya kronik rahatsızlıkları olduğu görülmüştür. İnsandan insana olan bulaşıların büyük çoğunluğunun sağlık merkezlerinde gerçekleştiği tespit edilmiştir. Virüs kontrol altına alınmadan önce 26 farklı ülkede etkisini göstermiştir. (Paules, 2020)

Hastalık genel olarak yüksek ateşle (>38°C) başlar, bazı hastalarda hafif solunum sorunları olduğu da gözlemlenmiştir. 2 - 7 gün sonrasında hastaların kanlarındaki oksijen miktarının düşmesiyle kuru öksürük gelişmiştir. Çoğu hastada zatürre de görülmüştür (CDC, 2004).

Bulaşma Yolları

26 ülkeyi ve yaklaşık 8000 kişiyi etkileyen SARS-CoV, insandan insana en çok solunum damlacıkları şeklinde bulaşmaktadır. Enfekte olmuş bir kişi hapşırdığında veya öksürdüğünde oluşturduğu solunum damlacıkları havada kısa bir süre asılı kalır ve yakındaki kişinin ağız, burun ve gözlerindeki mukoza zarlarında birikebilir. Ayrıca, bir kişi bu damlacıklar ile kontamine olmuş bir yüzeye dokunduktan sonra ağzına, burnuna veya gözüne dokunursa virüs yayılabilir (CDC, 2004).

Tedavi

SARS-CoV virüsünün sebep olduğu bu salgın hastalık için herhangi bir aşı veya ilaç tedavisi bulunamamıştır. Doktorlar, hasta olanlar insanları virüs hastaların sistemlerinden çıkana kadar izole edip karantinaya alarak daha fazla yayılmasını engellemişlerdir.

- Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS)-

Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS) ilk olarak 2012 yılında Suudi Arabistan’da ortaya çıkan viral bir solunum hastalığıdır. MERS-CoV,  Mısır, Etiyopya, İran, Ürdün, Kenya, Suudi Arabistan Krallığı, Kuveyt, Mali, Fas, Hollanda, Nijerya, Umman, Pakistan, Katar, İspanya gibi ülkelerde tek hörgüçlü develerde tanımlanmıştır. Toplamda 2494 kişi virüsten etkilenmiş ve 858 tanesi ölümle sonuçlanmıştır, ölüm oranı yaklaşık 35% olarak belirlenmiştir (DSÖ, 2019).

Arap Yarımadası dışındaki MERS’in bilinen en büyük salgını 2015 yılında Kore Cumhuriyetinde meydana gelmiştir. Salgının, Arap Yarımadasından dönen bir gezgin aracılığıyla yayıldığı tespit edilmiştir (Paules, 2020).

*Zatürre de yaygındır fakat çoğu MERS hastasının asemptomatik olduğu belirtilmiştir. Ayrıca ishal dahil gastrointestinal semptomlar da bildirilmiştir. MERS-CoV’in  bağışıklık sistemi düşük insanlarda, yaşlılarda, diyabet, kanser ve kronik akciğer hastalığı gibi kronik rahatsızlığı olan kişilerde daha çok görüldüğü gözlemlenmiştir (DSÖ, 2019).

Bulaşma Yolu

MERS-CoV virüsü zootonik bir virüstür, bu nedenle hayvanlar ve insanlar arasında bulaşır. Yapılan araştırmalara göre enfekte olmuş kişilere virüsün, doğrudan ya da dolaylı olarak tek hörgüçlü develerle temas yoluyla bulaştığı bulunmuştur. Başka hayvanların da rezervuar olması mümkündür ancak yapılan araştırmalarda keçi, inek, koyun, manda, domuz ve yaban kuşları MERS-CoV’e rastlanmamıştır. Enfekte olan hastaya yakın korunmasız temas olmadığı sürece insandan insana kolayca bulaşmadığı gözlemlenmiştir. Bugüne kadar bildirilen MERS vakalarının çoğu sağlık hizmeti ortamlarında meydana gelmiştir (DSÖ, 2019).

Tedavi

MERS-CoV virüsünün sebep olduğu bu salgın hastalık için herhangi bir aşı veya ilaç tedavisi bulunamamıştır fakat geliştirilmekte olan birkaç aşı vardır.

- 2019’da Ortaya Çıkan Koronovirüs Hastalığı  ( COVID-19)-

2019’da Çıkan Koronovirüs Hastalığı (COVID-19) viral bir solunum hastalığıdır ve yeni koronavirüs (SARS-CoV-2) tarafından oluşturulmaktadır. SARS-CoV-2, ilk olarak 2019 yılında Çin’in Wuhan kentinde akut solunum yolu hastalıkları kümesine bağlı zatürre olan bir hastadan izole edilmiştir (WHO, 2020). Tüm genom analizi yapıldığında, bu virüsün SARS-CoV ve MERS-CoV gibi betacoronovirüs türüne ait olduğu fakat bunlardan farklı yeni bir tip virüs olduğu görülmüştür (Paraskevis etal., 2020. Salgının başlamasına sebep olan rezervuar henüz bilinmemekte fakat Çin’deki bir deniz ürünleri ve et pazarından geldiği bilinmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre 203 ülke virüsten etkilenmiş, 638146 vaka bildirilmiş ve bunların 30105 tanesi ölümle sonuçlanmıştır (WHO, 2020). Ülkemizde ilk Covid-19 vakası 10 Mart 2020 tarihinde tespit edilmiştir. (Worldometer)

*Bu semptomlar dışında nefes darlığı, ağrı, boğaz ağrısı ve çok az ishal, bulantı ve burun akıntısı şikâyeti olan hasta da bulunmaktadır (DSÖ, 2020).

Bulaşma Yolu

Hayvanlar virüsün orijinal kaynağı olarak düşünülse de virüs insandan insana yayılmaktadır. Şu anda bu virüsün insanlar arasında ne kadar kolay ve sürdürülebilir bir şekilde yayıldığını belirlemek için yeterli epidemiyolojik bilgi yoktur. Virüsün ana geçiş yolunun insanların hapşırdığı, öksürdüğü veya nefes verdiği solunum damlacıkları yoluyla bulaştığı tespit edilmiştir. Virüs ayrıca masalar ve kapı kolları gibi yüzeylerde de birkaç saat hayatta kalabilir (ECDC, 2020).

Tedavi

Bu hastalığa özgü bir tedavi henüz yoktur, bu nedenle sağlık hizmeti sağlayıcıları hastaların klinik semptomlarını (örneğin ateş, nefes almada zorluk) tedavi etmektedir. Hastalığın engellenmesi için birkaç önlem alınabilir.

Önlemler